گردشگری امروزه یکی از بهترین ابزار تبادل و تعامل فرهنگی است که استفاده بهینه از آن می تواند در توسعه اقتصادی نیز نقش به سزایی داشته باشد و باید بدانیم رونق بخشیدن به صنعت گردشگری و استفاده مطلوب از امکانات موجود، یکی از مباحث اصلی و مهم کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است.
گردشگری دریایی یکی از مهمترین زیرشاخه های صنعت گردشگری است و ایران از نظر داشتن منابع طبیعی گردشگری جزء ۵ کشور اول جهان قلمداد می‌شود، بنابراین با توجه به داشتن جاذبه های تاریخی، فرهنگی و طبیعی از جایگاه خاصی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی برخوردار است که یکی از این جاذبه های طبیعی، دریا است؛ دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان ۳ نقطه آبی در این سرزمین به شمار می آیند و کمتر کشوری از چنین امکانات طبیعی برخوردار است.
فعالیت کشورهای منطقه در حوزه گردشگری دریایی
کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله ترکمنستان از سال ۲۰۰۷ در منطقه آوازه کار ساخت و تجهیز آن را برای ایجاد سایت گردشگری و جذب گردشگران داخلی و خارجی آغاز کرده است و امارات هم سایت های متعدد گردشگری را در سواحل جنوبی خلیج فارس برای جذب گردشگران فراهم ساخته و کشورهای قطر، بحرین و کویت هم در این زمینه فعالیت هایی داشته و دارند. در سواحل دریای عمان نیز این کشور با شناسایی قابلیت های گردشگری سواحل دریا، بزرگترین قطب گردشگری ورزش ساحلی را ایجاد کرده و شهرت جهانی یافته است.
حدود ۳۰ درصد کره زمین را خشکی و ۷۰ درصد آن را آب فرا گرفته است. از ۷۰ درصد آب های کره زمین، دریاها و اقیانوس ها، ۵۰ درصد آن به صورت مشاع است، یعنی همه کشورهای جهان می توانند از آنها استفاده کنند و به هیچ کشور خاصی تعلق ندارند.
باید اذعان داشت که کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه سعی می کنند از سواحل و بخش مشاع کره زمین حداکثر استفاده را داشته باشند، مثلا هند، ژاپن، آمریکا، چین و چند کشور دیگر از دریا استفاده گسترده ای در زمینه گردشگری، استحصال انرژی، حمل و نقل ارزان و شیلات دارند و از طرف دیگر استفاده از سواحل دریا و امواج آن به عنوان منبع تولید برق، ورزش های تفریحی، موج سواری، فعالیت های گردشگری ساحلی یا در اعماق دریا، آب درمانی و طبی، اشتغالزایی بالایی را به دنبال دارد به طوری که به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی حدود چهار شغل جانبی هم ایجاد می شود که از مزایای اقتصاد دریامحور است.
ایران یک کشور دریایی است
از آنجا که ایران ۱۹۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دریایی و ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی دارد یک کشور دریایی محسوب می شود و به همین دلیل باید توسعه دریامحور آن در بخش توریسم و سایر بخش ها مورد توجه قرار گیرد، بنابراین در این طرح سعی شده است با توجه به توان های محیطی ساحلی و فراساحلی کشور، امکانات بالقوه مالی، تکنیکی، نیروی انسانی و ظرفیت های علمی، در جهت بهره برداری از قابلیت های دریایی ساحلی و فراساحلی مبتنی بر اقتصاد دریامحور به تقویت بنیه گردشگری امنیتی و اقتصادی کشور توجه شود.
همچنین استفاده بهینه از توان های محیط دریایی ساحلی فراساحلی و اقیانوسی به منظور بالا بردن ظرفیت های اقتصادی و اجتماعی کشور، شناخت نقاط ضعف، قابلیت ها و ظرفیت های موجود دریایی با توجه به امکانات بالقوه کشور و طبقه بندی آنها به منظور اولویت های فعالیت اقتصاد دریامحور از مهم ترین مواردی است که باید به آن توجه ویژه داشت و به نظر می رسد با استفاده بهینه و علمی از منابع دریایی گردشگری، آب، انرژی، منابع شیلاتی و… می توان به توسعه پایدار منابع انسانی و دریایی در کشور دست یافت، همچنین با استفاده از منابع دریایی می توان به راهکارهای افزایش انگیزه در منابع انسانی و دریایی کمک کرد و از لحاظ اشتغال زایی، امنیت دریایی، بارگذاری جمعیت در سواحل دریا و اقتصاد منطقه ای و فرامنطقه ای یاری رساند.
۳ نقطه بسیار مهم دریایی کشور
بخشی از نقاط جغرافیایی خلیج فارس به ویژه جزایر هرمز و قشم به لحاظ وجود آثار تاریخی متعدد از جایگاه ویژه‌ای در صنعت گردشگری و جذب سیاح برخوردار است. سواحل دریای خزر با قدمت چند هزار ساله و دارا بودن یادگارهایی از تمدن‌های مهم بشری، تفرجگاه‌ها، آثار باستانی و اماکن جذاب گردشگری مورد توجه جهانیان به ویژه افراد علاقمند به سیر و سیاحت و طبیعت گردی قرار داشته و دارد. سواحل چابهار و گواتر در دریای عمان هم از مهمترین مکان‌های گردشگری علمی، ژئورفولوژی و زمین شناسی ساحلی، مطالعات مرجان‌ها، شیلات و غواصی بوده و شکوه و اقتدارشان از گذشته‌های دور برای مردم جهان شناخته شده است. با این اوصاف و با وجود آثار و مناظر متنوع طبیعی تاریخی هنری مذهبی و صنایع دستی در مناطق دریایی کشور میتوان محیط‌های دریایی را در جذب گردشگران و ایجاد اشتغال درآمدزایی و بارگذاری جمعیت مهم دانست و به قابلیت‌های گردشگری کشور از جمله خلیج فارس دریای عمان و دریای خزر توجه داشت
ظرفیت‌های بی‌نظیر خلیج فارس
خلیج فارس نامی آشنا در ذهن ملل مختلف و کشورهای حاشیه ای آن بوده است و به همین دلیل کشورهای جنوبی این خلیج همواره به آن حساس بوده و سعی کرده اند با هزینه های گزاف آن را به خود نسبت دهند. از نظر اجتماعی خلیج فارس با لنج های ماهیگیری و موسیقی محلی آن شناخته می شود و این ویژگی از ماندگارترین تصویرها و نواهایی است که در میان فرهنگ های ایرانی می توان آن را دید و شنید. این منطقه امروزه در سطح بین المللی به عنوان شاهراه نفتی منطقه خاورمیانه هم شناخته شده است اما اگر کمی دقت کنید و زیبایی های این آبراه نیلگون بیشتر مدنظر قرار گرفته شوند، مشخص خواهد شد که این آبراه و طبیعت سواحل آن در واقع ثروتی خدادادی برای کشورهای منطقه و و صنعت گردشگری آن ها به شمار می آید.
آب های زلال و سواحل طولانی خلیج فارس به عنوان بهترین و بیشترین قابلیت سرمایه گذاری صنعت گردشگری در اختیار ایران قرار گرفته به طوری که می توان با برنامه ریزی و مدیریت صحیح در جهت آماده سازی زیرساخت های صنعت گردشگری از هر ناحیه کوچک آن درآمد کسب کرد و بازار اشتغال منطقه را رونقی دو چندان بخشید. با توجه به منابع عظیم دریایی خلیج فارس می توان با احداث مجتمع های بزرگ آب درمانی یا ورزش های آبی (مثل جت اسکی، ساحل سازی شنا برای زمستان و ایام نوروزی) به این برنامه جامه عمل پوشاند و به جای دلارهای نفتی از ثروتی بی پایان که از گردشگری حاصل می شود درآمد کسب کرد.
هرچند که تا حدودی این ثروت خدادادی با سرمایه گذاری های متمرکز در ۲ جزیره کیش و قشم انجام شده اما تاکنون مورد بی مهری دست اندرکاران صنعت گردشگری ایران قرار گرفته و به طور کامل از آن بهره برداری نشده است. در صورتی که کشورهای عربی حاشیه جنوب خلیج فارس به ویژه (امارات متحده عربی و قطر) به طور کل سواحل خود را به این امر اختصاص داده و گوی سبقت را از ایران گرفته اند در واقع ایران از این نظر خلع ید شده است. این کشورها با استفاده از تجربیات و تخصص های سایر کشورها، بزرگترین امکانات گردشگری، هتل ها ،فرودگاه ها، راه های مواصلاتی، ساحلی، ساحل سازی و تفریحات دریایی را در سواحل جنوبی خلیج فارس ایجاد کرده اند و اگر نیمی از سرمایه گذاری این کشورها در سواحل ایرانی خلیج فارس صورت می گرفت امکان رشد صنعت گردشگری داخلی و خارجی در این منطقه دگرگون شده و سمت و سویی دیگر از لحاظ سیاسی، اجتماعی و اقتصادی پیدا می کرد.
علاوه بر موارد ذکر شده در بخش گردشگری می توان موارد دیگری با محوریت گردشگری دریایی در سواحل خلیج فارس را تقویت و احیا کرد که شامل موزه دریا و دریانوردی که معرف انواع فعالیت های ساکنین، بومی ،صنعتی، تجاری، شیلاتی و غیره است.
مورد دیگر تسریع در ایجاد زیرساخت ها و امکانات ساحلی و طراحی سازه های گردشگری دریایی به ویژه در زمینه طراحی سراچه های (سوئیت) ساحلی که امکان اقامت روی آب را میسر می سازد. صید و صیادی برای گردشگری دریایی (صید تفریحی)، فرهنگ سازی گردشگری دریایی در سطح ملی و منطقه ای، ایجاد امکانات مناسب با سلایق مختلف گردشگری (تورهای ارزان) در مناطق ساحلی و جزایر خلیج فارس با امکانات شناورهای دریایی مطلوب، توسعه گردشگری زیستگاهی با رعایت اصول حفاظت از محیط زیست که زمینه مناسبی در خلیج فارس برای انواع جانداران از جمله ماهیان، پرندگان و پستانداران و جنگلهای حراء وجود دارد از دیگر مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.
تعیین محورهای گردشگری در سواحل و جزایر خلیج فارس که مهمترین محورهای آن می تواند محور جاسک-میناب، محور میناب-بندرعباس، محور بندرعباس-بندرلنگه، محور عسلویه-بوشهر، محور بوشهر-بهبهان، محور بهبهان-بندر ماهشهر، محور بندر ماهشهر-خرمشهر، محور جزایر مرکزی خلیج فارس و محور جزایر غربی خلیج فارس است نیز از اهمیت بالایی به شمار می رود و در عین حال باید به تهیه نقشه جامع گردشگری سواحل و جزایر خلیج فارس با محوریت گردشگری اشاره کرد.
گردشگری تفریحی به عنوان رایج ترین نوع جهانگردی، گردشگری درمانی، گردشگری مذهبی، گردشگری همایشی، گردشگری الکترونیک، بوم گردی (اکوتوریسم)، گردشگری ورزشی، گردشگری با رویکرد اقوام و تنوع قومی و احداث آکواریوم دریایی از دیگر ظرفیت های گردشگری دریایی خلیج فارس است.
در حال حاضر هر چند گردشگری در خلیج فارس جزایر و سواحل آن رونق دارد اما کافی نیست زیرا ظرفیت خلیج فارس برای گردشگری بسیار بالاست و سواحل زیبای خلیج فارس با قرار گرفتن در منطقه حاره ای و منطقه گرم کره زمین و همجواری با ۳ استان بوشهر، خوزستان و هرمزگان یکی از زیباترین پدیده های دریایی جهان را داراست. خلیج فارس به دلیل وجود جزایر زیبا که زیستگاه پرندگان مهاجر است، گونه های دریایی منحصر به فرد و مرجان های دریایی، امکانات بالقوه بسیار بالایی برای گردشگری دریایی دارد اما به رغم این مسئله، تنها در منطقه محدودی از جزیره کیش که به عنوان منطقه آزاد تجاری شناخته می شود از امکانات دریایی برای گردشگری برخوردار است.
جزیره کیش به عنوان یکی از زیباترین جزایر خلیج فارس از طبیعت زیبا و منحصر به فردی برخوردار است و امکانات ورزش های مختلف دریایی در این جزیره وجود دارند؛ انواع تجهیزات و وسایل مانند جت اسکی، اسکی روی آب، چتر پرنده، قایق های پدالی، کیبل اسکی و امکانات غواصی و ماهیگیری از جمله امکانات موجود هستند و هر ساله نزدیک به یک میلیون نفر از این جزیره دیدن می کنند.
دریای عمان و ظرفیت‌های ویژه دریایی
امروزه در اغلب کشورهای دنیا توجه به تورهای دریایی، حمل و نقل دریایی، ورزش‌ها و تفریحات آبی، غواصی و سایر سرگرمی‌های مرتبط با ساحل و فراساحل در صدر برنامه‌های گردشگری قرار دارد و سواحل دریای عمان در استان سیستان و بلوچستان هم از این نظر بسیار مستعد هستند به طوری که سواحل شهرستان‌های میناب و جاسک از استان هرمزگان و شهرستان‌های کنارک و چابهار از استان سیستان و بلوچستان برای برگزاری ورزش‌های حرفه‌ای ساحلی و قایقرانی می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
با توجه به وسعت سواحل ایران و امکانات بالقوه کشور برای میزبانی این گونه بازی‌ها به منظور جذب و رشد صنعت گردشگری ورزشی، تصمیم سازان باید از این نعمت خدادادی بهره‌برداری کنند و سواحل خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر را برای صنعت گردشگری دریایی به ویژه گردشگری ورزشی توسعه بخشند.
سواحل دریای عمان در شهرستان های میناب، جاسک، کنارک و چابهار نیز می توانند از امکانات ساحلی برخوردار باشند؛ شهرستان های کنارک و چابهار که در منتهی الیه جنوب شرق ایران و در کنار دریای عمان و اقیانوس هند واقع شده اند از زیبایی های خاصی برخوردارند به طوری که می توان به تپه های گل فشان تالاب لیپار، انجیر معابد، جنگل های حرا، قلعه تاریخی تین، کوه های مینیاتوری و تپه های مریخی اشاره کرد.
این مناطق با توجه به موقعیت اقلیمی خاص، قابلیت جذب توریست های ورزشی همچون کشور عمان را دارند و همین طور می توانند به قطب جذب توریسم زمستانی تبدیل شوند و در صورت برنامه ریزی صحیح از جمله ایجاد امکانات رفاهی مناسب، پذیرای گروه هایی از جهانگردان تفریحی در سطح منطقه باشند.
دگرگونی و توسعه امکانات رفاهی و پذیرایی که در سال های اخیر در شهرستان چابهار شاهد آن هستیم، هرچند می تواند شرایط لازم را برای جذب جهانگردان پیرامون کشور فراهم آورد اما ایجاد کانون های تفریحی، ورزشی، ساحلی و فراساحلی باید مورد توجه ویژه قرار گیرد؛ باید کمپ های تفریحی-ورزش های ساحلی با کوه های مریخی، قلعه پرتغالی ها، سواحل صخره ای و زیبا و دل انگیز منطقه آزاد چابهار به عنوان یک بسته گردشگری-توریستی در نقشه جامع جذب توریسم منطقه مورد توجه قرار گیرد و به مکانی امن برای گردشگران طالب هیجان و آرامش تبدیل شود.
همچنین با شناخت توان محیطی سواحل جاسک و میناب می توان در امر تهیه نقشه راه جذب توریست و گردشگری اقدام کرد به طوری که با شناخت پتانسیل های سواحل این دو شهرستان در استان هرمزگان نظیر خلیج های جاسک غربی و شرقی که در کناره آب های دریای عمان قرار دارند، زمانی که ارتفاع امواج دریا به یک متر می رسد و در این خلیج ها، هیچ گونه موج خطرناکی مشاهده نمی شود، بهترین مناطق برای ورزش های دریایی محسوب می شوند.
صخره های شنی بین میناب و جاسک و جنگل های حرا که به طور دائم در معرض جزر و مد منظم آب دریا قرار دارند، بسیار دیدنی هستند و کانون های جذب گردشگر محسوب می شوند، زیرا این جنگل ها با پرندگان زیبا و نادر، مناظر جالبی را در سواحل جاسک و میناب پدید می آورند.
پتانسیل‌های دریای خزر
دریای خزر به عنوان بزرگترین دریاچه جهان و از مهمترین ظرفیت های ایران در این حوزه به شمار می آید؛ بندر انزلی مهمترین بندر دریای خزر به دلیل همجواری با سایر بنادر ساحلی خزر و دسترسی آن به بنادر اروپایی از موقعیت اقتصادی کم نظیری برخوردار است و جاذبه های فراوان تفریحی، توریستی، تاریخی، آب و هوای مناسب و نزدیکی به فرودگاه بین المللی رشت و گرگان، دسترسی به امکانات حمل و نقل دریایی زمینی و هوایی، موجب تبدیل این منطقه به منطقه ویژه اقتصادی و منطقه آزاد شده است.
پتانسیل های گردشگری دریایی خزر با توجه به موقعیت های خاص جغرافیایی و دسترسی دو سویه به دریا و کشورهای طالب به دریای آزاد (آذربایجان و ترکمنستان) از مزیتی نسبی در توسعه گردشگری دریایی آن به شمار می رود. مجاورت این دریا با سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان موقعیت مناسبی را برای دسترسی این استان ها به دریا فراهم کرده است و هر سال در فصل گرم، چندین میلیون مسافر از شهرهای مختلف به این منطقه سفر می کنند اما آنچه در این منطقه بیشتر مورد توجه قرار دارد گردشگری ساحلی است.
مشکلاتی در استان های شمالی ایران وجود دارد که مسئولان باید به آن ها توجه داشته باشند و با برطرف کردن آن ها میتوان برای جذب گردشگر دریایی و ساحلی اقدام کرد و طبعا چنین امری موجب توسعه اقتصادی در منطقه می شود و فعالیت جانبی گسترش می یابد و در کنار آن، اشتغال و ارزش افزوده ایجاد می شود؛ به این منظور آزادسازی حریم دریا و هماهنگی بیشتر متولیان ساماندهی دریا از نخستین اقداماتی است که باید انجام شود.
در نوار ساحلی شمال کشور، ترکمنستان به دنبال تبدیل شدن به قطب گردشگری سواحل شرقی خزر است زیرا منطقه گردشگری آوازه ترکمنستان که از سال ۲۰۰۷ کار و تجهیز آن آغاز شده است در اوایل سال ۲۰۱۳ با حضور رئیس جمهوری این کشور، مرحله ای از پروژه عظیم ساخت و ساز گردشگری خود را به بهره برداری رساند و دولت ترکمنستان برای توسعه این منطقه بیش از ۲ میلیارد دلار هزینه و سرمایه گذاری کرده است و این سایت تحت عنوان مجتمع تفریحی گردشگری و سرگرمی موسوم به یوپک یولی جاده ابریشم متعلق به وزارت خارجه ترکمنستان راه اندازی شد که علاوه بر جذب توریست داخلی اقدام به جذب توریست خارجی از اروپا می کند.
در دریای خزر از نظر ساحل سازی و از نظر جذب توریست خارجی به شکل قوی‌تری فعالیت کرد و در حوزه حمل و نقل دریایی نیز با وجود سواحل طولانی مرز آبی کشور در دریای خزر که حدود ۶۵۷ کیلومتر مرز آبی می‌شود شرکت‌های کشتیرانی که به امر جابه‌جایی مسافر در آن می‌پردازند باید افزایش یابند.
تعریف اقتصاد دریامحور که در ادبیات جهانی عموما با عنوان اقتصاد آبی یا Blue Economy از آن یاد می شود، استفاده پایدار از ظرفیت منابع و گستره های آبی اعم از اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها و جزایر برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد اشتغال و در نهایت افزایش تولید ناخالص داخلی تعریف است.
بنابراین، حوزه اقتصاد دریا فراتر از مواردی از قبیل شیلات و گردشگری دریایی است و مستلزم ظهور و حمایت از صنایع مرتبط با آب و دریا و از جمله حمل ونقل دریایی، گردشگری دریایی، انرژی های تجدیدپذیر، آبزی پروری و شیلات، بیوتکنولوژی دریایی، زیست هواشناسی و معدن کاری دریایی است./ایرنا
Wednesday, 25 December , 2024