آیا آثار موجود در نخستین حراج رسمی و با مجوز میراث آثاری است که از درون زمین و در حفاری‌های غیرمجاز به دست آمده؟ آیا این حراج به قاچاقچیان اشیای تاریخی کمک می‌کند که آثار خریداری شده در بازار زیرزمینی اشیای تاریخی را به صورت شفاف عرضه کنند؟ آیا این حراج مسیر معاملات زیرزمینی در قالب قانونی را هموار نمی‌کند؟ این‌ها سوالاتی است که باید پاسخ داده شود و ایلنا برای دریافت پاسخ این پرسش‌ها سراغ محمدرضا زاهدی، رییس اداره اموال فرهنگی و تاریخی وزارت میراث فرهنگی رفته است تا مشخص شود چرا وزارت میراث فرهنگی که سالیان طولانی خرید و فروش آثار تاریخی را تقبیح کرده است، این‌بار مجوز رسمی حراج برای این آثار صادر کرده است؟

وزارت میراث‌فرهنگی برای نخستین بار مجوز حراج آثار تاریخی در ایران را صادر کرد. مجوزی کاملا قانونی اما پر از ابهام و حاشیه! مجوزی که خرید و فروش آثار تاریخی را از وضعیت زیرزمینی به حضور در اتاق شیشه‌ای ارتقاء داد. هر چند پیش از آنکه وزارت میراث‌فرهنگی به حراجی پارسه چراغ سبز نشان بدهد تا چکش این حراجی با پشتوانه قانونی بر فروش آثار کوبیده شود، دو حراج دیگر (حراجی ملی و حراجی باران) در ایران بدون مجوز از وزارت میراث‌فرهنگی اقدام به خرید و فروش آثار تاریخی کرده بودند. برخی معتقدند، مجوز قانونی وزارت میراث‌فرهنگی در شرایطی صادر شده که سیاست شفاف و روشنی در مواجهه با جلوگیری از قاچاق اشیاء تاریخی وجود ندارد.

با این حال، «محمدرضا زاهدی» رئیس اداره اموال فرهنگی و تاریخی وزارت میراث‌فرهنگی نظر دیگری را اعلام می‌کند. او در گفتگو با خبرنگار ایلنا به تشریح کامل چگونگی صدور مجوز حراجی آثار تاریخی، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های موجود و همچنین کنترل نامحسوس حراجی‌ها، محل خرید و فروش آثار در بازار منوچهری و فروشگاه‌های صنایع‌دستی می‌پردازد. آنطور که نماینده وزارت میراث‌فرهنگی معتقد است، این شیوه راهی مطمئن برای ثبت و ضبط و کنترل اموالی است که در اختیار بخش خصوصی و مردم است.

چه شد که وزارت میراث‌فرهنگی تصمیم گرفت برای نخستین بار برای حراجی پارسه مجوز صادر کند؟ هدف از صدور مجوز چه هست و چرا موسسه پارسه؟

البته نخستین بار نیست که در کشور حراج آثار تاریخی و حراجی بالای ۱۰۰ سال برگزار می‌شود. پیش از حراجی پارسه سال‌ها قبل دو حراجی دیگر در ایران برگزار شد. مثل حراجی ملی که در دوره برگزار شد که فقط یک دوره به‌طور اختصاصی، فرش را به حراج گذاشت و فرش‌های قدیمی و آنتیک که قدمت برخی از آن‌ها بالای صدسال بود و مربوط به دوره زندیه تا قاجاریه می‌شد را در آن حراجی خرید و فروش شد و در حراجی دیگری که حراج ملی برگزار کرد آثاری از مینیاتور و نقاشی در معرض فروش قرار گرفت. به غیر از حراجی ملی، حراجی باران را هم داشتیم که به‌صورت تخصصی به حراج و فروش اسناد، مدارک و نسخه‌های خطی می‌پرداخت این آثار هم بالای صدسال بودند که شامل آثاری از دوره تیموری، صفوی هم می‌شدند بنابراین نمی‌توان گفت این حراجی تحت‌عنوان حراج پارسه که هم‌اکنون مطرح شده نخستین حراجی است که آثار بالای صدسال را در معرض فروش قرار می‌دهد.

آیا حراجی ملی و حراجی باران نیز با مجوز میراث‌فرهنگی اقدام به خرید و فروش آثار می‌کردند؟

خیر. حراجی پارسه اولین حراجی است که برای نخستین بار درخواست داده تا از کانال رسمی وزارت میراث‌فرهنگی و با اخذ مجوزهای قانونی فعالیت خود را انجام دهد. تا پیش از این حراجی‌هایی که در ایران برگزار می‌شد هیچ مجوزی از وزارت میراث‌فرهنگی نداشتند و مدیران این حراجی‌ها بدون مجوز حراجی‌های خود را برگزار می‌کردند. اما برای نخستین بار آقای تهرانی قصد برگزاری حراج را دارد و می‌خواهد این حراجی به‌صورت قانونی پیش برود از همین رو، درخواست خود را به وزارت میراث‌فرهنگی داده و تمام مراحل مربوط به استعلام‌هایی که باید از طریق این موسسه گرفته شود اخذ شده و براساس دستورالعمل اجرایی تجارت اموال منقول فرهنگی – تاریخی مجاز تمام فرایندهای قانونی طی و منجر به صدور این مجوز برای حراجی پارسه شده است.

به طور مشخص چه آثاری قرار است در این اموال به حراج گذاشته شود؟

به‌لحاظ قانونی اموال فرهنگی – تاریخی به دو بخش تقسیم می‌شوند؛ اموال فرهنگی – تاریخی مجاز و اموال فرهنگی – تاریخی غیرمجاز. در این میان اموال فرهنگی – تاریخی غیرمجاز آثاری هستند که منشا و حصول به‌دست آوردن آن‌ها حفاری و کاوش از زمین است. واضح‌تر بگویم برای به‌دست آوردن این آثار لازم است که حتما حفاری و کندوکاو کنید. به عنوان مثال یک اثر مفرغ قطعا منشا و راه به‌دست آوردن‌اش، کاوش بوده و کسی نمی‌تواند مدعی شود یک شی ۲ هزارساله را به‌صورت موروثی در خانواده نسل به نسل گشته تا به او رسیده پس به لحاظ قانونی هر شی و اثری که منشا به دست آوری آن حفاری و کندوکاو باشد در زمره اشیاء غیرمجاز قرار می‌گیرد که قابل خرید و فروش نیستند. همینطور اشیاء سرقتی هم در همین دایره اموال غیرمجاز قرار می‌گیرند. اشیایی که از موزه‌ها و گالری‌های دیگر به‌دست آمده‌اند. در کنار اینها عناصر وابسته به تزئینات معماری مثل قطعات کاشی‌کاری، گچ بری درب و پنجره، ارسی و غیره هم جزو اموال فرهنگی –تاریخی غیرمجاز محسوب می‌شوند که نگهداری، خریدو فروش و خروج آن‌ها از کشور غیرمجاز و کاملا غیرقانونی است. پس بنابراین اگر مجوزی صادر می‌شود مربوط به آثار فرهنگی – تاریخی مجاز است و غیرمجازها کاملا استثنا هستند.

راجع به اموال فرهنگی – تاریخی مجاز با قدمت بیش از صد سال بیشتر توضیح بدهید؟ سقف قدمت آثار بیش از صدسال تا کجاست؟

به گزارش خبرنگار ایلنا، اموال فرهنگی – تاریخی مجاز، طبیعتا منشا حصول و به‌دست آوری آن‌ها کاوش و حفاری نیست. این آثار می‌توانند به صورت موروثی در یک خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند. مثل نسخه‌های خطی. شما نمی‌توانید بگویید قرآنی با قدمت ۵۰۰ سال از یک کاوش و حفاری غیرمجاز به‌دست آمده است. این آثار معمولا شامل نسخ خطی، انواع بافته‌ها، منسوجات، فرش، نسخ‌خطی می‌شود که می‌توانند به صورت موروثی در یک خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند که بر اساس قانون نگهداری این آثار، خرید و فروش آن‌ها در داخل کشور مجاز است و اگر گفته می‌شود بالای ۱۰۰ سال یعنی سقف قدمت این آثار تا دوره زندیه است و اموال فرهنگی – تاریخی مجاز شامل دوره زندیه، قاجاریه و پهلوی و معاصر می‌شود.